Thiếu máu thiếu sắt ở trẻ: Nhận biết – Điều trị – Phòng ngừa

Thiếu máu thiếu sắt có thể gây ảnh hưởng lâu dài tới quá trình phát triển của trẻ, dẫn tới các rối loạn về cả tâm thần và vận động. Việc phát hiện, điều trị và phòng ngừa thiếu máu thiếu sắt ở trẻ là điều quan trọng để đảm bảo bé yêu có thể phát triển toàn diện.

Nguyên nhân gây thiếu máu thiếu sắt ở trẻ

Thiếu sắt là nguyên nhân phổ biến nhất gây thiếu máu ở trẻ trong nhiều độ tuổi khác nhau. Tình trạng này có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân, bao gồm:

Thiếu sắt dự trữ từ khi còn trong bụng mẹ

Khi còn trong bụng mẹ, thai nhi nhận các dưỡng chất từ người mẹ để phát triển và hoàn thiện. Ngoài ra, còn cần một số dưỡng chất để dự trữ ngay từ trong thai kỳ, điển hình là vi chất sắt. Quá trình tích lũy sắt diễn ra trong 3 tháng cuối của thai kỳ để đảm bảo khi sinh ra trẻ tích lũy khoảng 25 – 3.000 mg sắt. Lượng sắt dự trữ này sẽ dùng để tạo máu trong từ 3 – 4 tháng đầu sau sinh khi dinh dưỡng cũng như khả năng hấp thu chưa đáp ứng đủ.

Phần lớn trẻ thiếu sắt dự trữ do sinh non, sinh đôi, sinh nhẹ cân hoặc mẹ bầu không được cung cấp đủ sắt trong thai kỳ đều dẫn tới thiếu máu thiếu sắt ở trẻ sơ sinh.

Tăng trưởng nhanh

Sau sinh trẻ phát triển mạnh về thể chất cũng như cân nặng, đặc biệt là những trẻ sinh thiếu tháng. Do đó, trẻ cần nhiều sắt hơn mà dinh dưỡng chủ yếu đến từ sữa nên không đủ cung cấp sắt cần thiết. Vì vậy, nhữn trẻ sinh non, trẻ phát triển nhanh thường có nguy cơ cao thiếu sắt thường được các chuyên gia khuyến cáo cần tăng bổ sung sắt qua chế độ ăn, chế phẩm sắt.

Chế độ ăn uống thiếu sắt

Dinh dưỡng hàng ngày thiếu khoa học, không cung cấp đủ dưỡng chất cần thiết là nguyên nhân gây ra tình trạng thiếu máu thiếu sắt ở trẻ. Cụ thể như trẻ thiếu sữa mẹ, thực đơn ăn uống thiếu nguồn thực phẩm từ động vật, ăn bột kéo dài…

Mắc bệnh lý

Trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ thường bị thiếu máu thiếu sắt do mắc phải một số bệnh lý như:

• Mất máu mạn tính do chảy máu đường tiêu hóa, nhiễm ký sinh trùng như giun móc…
• Giảm hấp thu sắt do mắc bệnh mạn tính đường tiêu hóa (tổn thương tá tràng, viêm ruột, điều trị kháng sinh acid dạ dày), tiêu chảy kéo dài, hội chứng kém hấp thu, bị cắt dạ dày…
• Thiếu transferrin bẩm sinh

Dấu hiệu nhận biết trẻ thiếu máu thiếu sắt

Các triệu chứng thiếu máu thiếu sắt ở trẻ có thể không rõ ràng, tùy thuộc vào lượng sắt mà cơ thể thiếu hụt. Tuy nhiên, khi nhận thấy các triệu chứng dưới đây, tình trạng thiếu sắt của bé có thể đã ở mức nghiêm trọng:

• Da xanh xao, lòng bàn tay nhợt, niêm mạc nhợt nhạt.
• Mệt mỏi, lừ đừ, kém tập trung khi làm việc hoặc học tập, vận động kém.
• Nhịp tim nhanh, thở nông, khó thở khi gắng sức.
• Biếng ăn, chậm tăng cân hoặc sụt cân.
• Thường bị rối loạn tiêu hóa
• Môi khô, lưỡi láng, mất gai.
• Móng biến dạng – dẹt, có khía; tóc khô và dễ gãy rụng.
• Trẻ dưới 2 tuổi chậm biết ngồi, biết đi, chậm phát triển về cân nặng và chiều cao.
• Dễ mắc các bệnh nhiễm trùng, bệnh lý về hô hấp do sức đề kháng kém.

Khi bé xuất hiện các dấu hiệu trên, nhất là ở nhóm đối tượng có nguy cơ cao cần đưa trẻ tới trung tâm y tế để kiểm tra, điều trị sớm. Điều này có ý nghĩa rất quan trọng, đảm bảo trẻ vẫn có sức khỏe tốt và phát triển như bạn bè đồng trang lứa.

☛ Tìm hiểu chi tiết: Dấu hiệu trẻ thiếu máu thiếu sắt điển hình ở trẻ

Thiếu máu thiếu sắt ở trẻ có nguy hiểm không?

Nhiều cha mẹ thắc mắc, thiếu máu thiếu sắt có nguy hiểm hay không? Câu trả lời là “Có”. Thiếu máu thiếu sắt gây ra nhiều vấn đề sức khỏe cho bé, ảnh hưởng tới nhiều hệ cơ quan trong cơ thể như:

• Ảnh hưởng tới hệ tiêu hóa: Trẻ chán ăn, chậm phát triển, chậm lên cân.
• Ảnh hưởng tới hệ thần kinh trung ương: Trẻ thường xuyên mệt mỏi, vận động kém, chậm phát triển về tinh thần, giảm nhận thức, học tập kém, phù gai thị.
• Ảnh hưởng hệ tim mạch: Thiếu máu thiếu sắt ở trẻ làm nhịp tim nhanh hơn, tim to, suy tim.
• Ảnh hưởng hệ thống cơ xương khớp: Trẻ giảm khả năng tập luyện, giảm độ bền bỉ trong làm việc và làm thay đổi khoang xương sợ trong phim chụp X-quang.
• Ảnh hưởng hệ thống miễn dịch: Thiếu máu thiếu sắt khiến hệ thống miễn dịch bị suy yếu, trẻ dễ mắc bệnh nhiễm khuẩn, đặc biệt là nhiễm khuẩn đường hô hấp.

Chẩn đoán thiếu máu thiếu sắt ở trẻ bằng cách nào?

Để chẩn đoán chính xác tình trạng thiếu máu thiếu sắt ở trẻ, bác sĩ sẽ chỉ định một số xét nghiệm máu cần thiết như:

• Tổng phân tích tế bào máu
• Kiểm tra nồng độ Ferritin huyết thanh, sắt huyết thanh
• Transferrin hoặc tổng khả năng liên kết sắt (TIBC)

Điều trị thiếu máu thiếu sắt ở trẻ như thế nào?

Đa phần việc điều trị thiếu máu thiếu sắt ở trẻ sẽ tập trung vào việc bổ sung sắt. Tuy nhiên, việc lựa chọn phương pháp cụ thể nào sẽ thay đổi theo từng trường hợp.

Một số phương pháp thường được áp dụng bao gồm:

Điều trị nguyên nhân bệnh lý

Như đã nói ở trên, một số bệnh lý về đường tiêu hóa, nhiễm ký sinh trùng hoặc các bệnh mạn tính có thể làm ảnh hưởng đến quá trình hấp thu sắt ở trẻ. Chính vì vậy, điều trị các bệnh lý này là cần thiết để cải thiện, phòng ngừa tái phát thiếu máu thiếu sắt.

Trẻ có thể cần được bổ sung men vi sinh để tăng khả năng hấp thu, tẩy giun sán định kỳ hàng năm (đối với các bé trên 1 tuổi).

Bổ sung sắt bằng đường uống

Liều điều trị thiếu máu thiếu sắt ở trẻ em là từ 3 – 5mg sắt nguyên tố/kg/ngày. Một số trường hợp nặng (chỉ số hemoglobin dưới 80g/l) có thể bổ sung sắt với liều cao hơn.

Phần lớn các trường hợp thiếu máu thiếu sắt sẽ được cải thiện nhanh chóng sau 1 tháng đầu tiên. Và đây cũng là thời điểm con được kiểm tra, đánh giá hiệu quả điều trị. Khi đó:

• Chỉ số hemoglobin tăng ít nhất 10g/l: Bé đáp ứng điều trị, cần uống sắt thêm ít nhất 1 – 2 tháng để tạo sắt dự trữ cho cơ thể.
• Chỉ số hemoglobin tăng ít hoặc không tăng: Bác sĩ sẽ xem lại chẩn đoán và mức độ tuân thủ điều trị để điều chỉnh phù hợp hơn.

Nên cho bé uống sắt vào buổi sáng khi đói, trước ăn sáng 1 giờ hoặc sau ăn sáng 2 giờ. Cần lưu ý, không cho bé uống sắt cùng canxi hoặc các thực phẩm giàu canxi gây giảm hấp thu sắt. Khi uống sắt có thể bổ sung vitamin C hoặc uống nước cam, chanh để tăng hấp thu sắt.

Bổ sung sắt qua đường tiêm

Khi không thể bổ sung sắt qua đường uống (do viêm ruột, không tuân thủ điều trị), bác sĩ có thể cân nhắc cho trẻ bổ sung sắt qua đường tiêm. Tuy nhiên, việc làm này cần có sự chỉ định từ bác sĩ chuyên môn và phải được thực hiện tại các cơ sở y tế chuyên khoa.

Thay đổi chế độ ăn uống

Bên cạnh việc điều trị, mẹ cần thay đổi chế độ dinh dưỡng cho con để cung cấp tối đa lượng sắt từ thực phẩm bằng cách:

• Cho trẻ bú mẹ: Tuy lượng sắt trong sữa mẹ khá thấp, chỉ chiếm 0,35mg/lít nhưng lại dễ hấp thu. Ngoài ra, sữa mẹ còn chứa nhiều dưỡng chất khác cho bé yêu. Nếu bé đang bú mẹ thiếu máu thiếu sắt, mẹ có thể tăng số lần cho con bú trong ngày lên để bé có thể nhận được nhiều sắt và các dưỡng chất khác.
• Đổi sữa công thức giàu sắt: Với trẻ đang sử dụng sữa công thức, mẹ có thể lựa chọn loại sữa tăng cường sắt. Mẹ có thể tham khảo những loại sữa có hàm lượng sắt cao và giàu sắt dành cho bé yêu hoặc tham khảo ý kiến từ chuyên gia.
• Xây dựng thực đơn giàu sắt: Mẹ cần chế biến món ăn từ các thực phẩm giàu sắt như thịt đỏ, thịt lợn nạc, trứng, hàu, rau bina, súp lơ xanh… Ưu tiên các món ăn từ động vật sẽ cung cấp sắt dễ hấp thu hơn so với từ thực vật. Bên cạnh đó, nguồn thực phẩm từ động vật còn cung cấp nhiều protein – nguyên liệu tham gia cấu tạo hồng cầu.
• Đa dạng thực phẩm: Thực đơn của bé cần đa dạng các loại thực phẩm để cung cấp sắt cùng các vi chất cần thiết cho sự phát triển của bé như canxi, kẽm, magie, vitamin A… Mẹ nên đa dạng cách chế biến để giúp bé ăn được nhiều hơn.

☛ Tìm hiểu chi tiết: Trẻ thiếu sắt nên ăn gì?

Chế độ nghỉ ngơi

Thiếu máu thiếu sắt khiến trẻ luôn trong trạng thái mệt mỏi ngay cả khi không vận động hoặc chỉ hoạt động nhẹ. Do đó, mẹ cần cho bé nghỉ ngơi nhiều hơn trong giai đoạn điều trị. Sau 3 – 4 tuần, khi tình trạng bệnh đã được cải thiện có khuyến khích trẻ tập các bài thể dục nhẹ nhàng, phù hợp với thể trạng.

Phòng bệnh thiếu máu thiếu sắt ở trẻ em

Để phòng ngừa tình trạng thiếu máu thiếu sắt cho trẻ, ta có thể tham khảo các gợi ý dưới đây:

• Nuôi con bằng sữa mẹ những năm đầu đời, nếu sử dụng sữa công thức cho bé nên lựa chọn loại sữa có bổ sung sắt cho tới khi con được 1 tuổi.
• Thêm vào thực đơn của trẻ những thực phẩm nhiều sắt có nguồn gốc động và thực vật, các loại thức ăn dễ hấp thu như trứng, cá, thịt, đậu nành.
• Chủ động bổ sung sắt dự phòng cho nhóm trẻ có nguy cơ cao thiếu sắt như trẻ sinh non, sinh đôi, sinh nhẹ cân…
• Xây dựng chế độ ăn uống cân đối, giàu sắt và vitamin dành cho bé. Tăng cường các loại thực phẩm tăng hấp thu sắt, giàu vitamin C như cam, chanh, khoai tây, cà chua…
• Cho trẻ thăm khám sức khỏe định kỳ để kịp thời phát hiện, điều trị bệnh lý hoặc nguyên nhân gây thiếu sắt.

☛ Tìm hiểu chi tiết: Hướng dẫn chăm sóc trẻ thiếu máu thiếu sắt

Trên đây là những thông tin cần thiết về bệnh thiếu máu thiếu sắt ở trẻ. Nếu còn bất kỳ thắc mắc nào, mẹ hãy để lại thông tin hoặc liên hệ hotline 1800.545.518 (giờ hành chính) để được tư vấn cụ thể.