Thiếu máu mãn tính ở trẻ em: Nguyên nhân, điều trị, phòng ngừa

Thiếu máu là tình trạng phổ biến ở trẻ với các biểu hiện không rõ ràng. Nếu không được can thiệp, thiếu máu có thể kéo dài, trở thành mãn tính, gây ra những ảnh hưởng không nhỏ đến sự phát triển toàn diện của trẻ. Vậy, thiếu máu mãn tính ở trẻ em là gì? Đâu là nguyên nhân và làm thế nào để cải thiện hiệu quả?

Thiếu máu mãn tính ở trẻ – chớ xem nhẹ

Thiếu máu mãn tính là tình trạng lượng hemoglobin trong máu của trẻ thấp hơn mức bình thường trong thời gian dài, ảnh hưởng đến khả năng vận chuyển oxy đi nuôi cơ thể, đồng thời tác động tiêu cực đến sự phát triển thể chất và trí tuệ của trẻ. Cụ thể:

• Ảnh hưởng trí tuệ: Trẻ thiếu máu thường kém tập trung, chậm tiếp thu, giảm khả năng ghi nhớ, ảnh hưởng trực tiếp đến việc học tập.
• Suy giảm miễn dịch: Thiếu máu khiến lượng hồng cầu khỏe mạnh trong máu giảm sút, ảnh hưởng đến quá trình sản xuất, hoạt động của các enzyme miễn dịch, khiến cơ thể trẻ yếu hơn, dễ mắc bệnh nhiễm trùng.
• Chậm lớn, suy dinh dưỡng: Thiếu máu kéo dài có thể làm trẻ mệt mỏi, ăn không ngon miệng, ngủ kém, ảnh hưởng khả năng vận động, từ đó dẫn đến chậm phát triển thể chất.
• Ảnh hưởng đến tim mạch: Thiếu máu khiến tim phải hoạt động nhiều hơn để đưa máu giàu oxy đến các cơ quan trong cơ thể, khiến tim đập nhanh hơn, lâu dài có thể gây suy tim.

Nguyên nhân gây thiếu máu mãn tính ở trẻ em

Thiếu máu mãn tính ở trẻ em có thể xảy ra do nhiều nguyên nhân khác nhau, bao gồm:

Thiếu hụt các yếu tố tạo máu

Sự thiếu hụt các yếu tố tạo máu được xem là nguyên nhân hàng đầu gây thiếu máu ở trẻ, đặc biệt là thiếu sắt.

Sắt là thành phần thiết yếu để tạo ra hemoglobin. Chế độ ăn thiếu sắt, khả năng hấp thu sắt kém hoặc nhu cầu sắt tăng cao trong giai đoạn tăng trưởng nhanh đều có thể dẫn đến thiếu máu thiếu sắt kéo dài.

Ngoài ra, thiếu hụt vitamin B12 và acid folic cũng làm quá trình sản xuất tế bào máu bị ảnh hưởng, gây thiếu máu mãn tính.

Bệnh tự miễn

Các bệnh tự miễn như lupus, viêm khớp dạng thấp, bệnh Crohn có thể gây viêm nhiễm kéo dài và làm quá trình sản xuất hồng cầu giảm sút, dẫn đến thiếu máu mãn tính ở trẻ em.

Các bệnh lý về máu và tủy xương

Các bệnh lý về máu và tủy xương cũng là một trong những nguyên nhân gây thiếu máu mãn tính ở trẻ.

• Thalassemia: Thalassemia hay tan máu bẩm sinh là một nhóm bệnh di truyền gây ra sự bất thường trong sản xuất các chuỗi globin của hemoglobin, khiến hồng cầu bị phá hủy sớm, dẫn đến thiếu máu.
• Bệnh hồng cầu hình liềm (Sickle Cell Disease – SCD): Một bệnh di truyền gây ra sự bất thường về hình dạng hồng cầu, dẫn đến tắc nghẽn mạch máu và thiếu máu mãn tính.
• Thiếu men G6PD: Một rối loạn di truyền phổ biến khiến hồng cầu dễ bị phá hủy khi tiếp xúc với một số tác nhân oxy hóa.
• Bệnh về tủy xương: Các bệnh lý suy tủy xương như thiếu máu bất sản (aplastic anemia), hội chứng Diamond-Blackfan (Diamond-Blackfan anemia), thiếu máu Fanconi (Fanconi anemia) làm giảm khả năng sản xuất tế bào máu của tủy xương.
• Hội chứng tăng sinh tủy thoáng qua (Transient Myeloproliferative Disorder – TMD): Thường gặp ở trẻ sơ sinh mắc hội chứng Down, có thể gây thiếu máu và giảm tiểu cầu.

Bệnh lý và nguyên nhân khác

Tình trạng thiếu sắt mãn tính ở trẻ em cũng có thể xảy ra do các bệnh lý khác như:

• Ung thư hạch bạch huyết: Ung thư hạch bạch huyết Hodgkin và không Hodgkin có thể gây thiếu máu mãn tính do nhu cầu hồng cầu tăng lên để chống lại bệnh tật hoặc do tác động của quá trình điều trị.
• Bệnh thận mãn tính: Thận sản xuất erythropoietin, một hormone kích thích tủy xương sản xuất hồng cầu. Suy thận mãn tính dẫn đến thiếu erythropoietin và gây thiếu máu.
• Nhiễm trùng mãn tính: Các bệnh nhiễm trùng kéo dài như nhiễm HIV, viêm nội tâm mạc, viêm tủy xương, viêm phổi tái phát, viêm gan B và C có thể tác động tiêu cực đến quá trình tạo máu.
• Các nguyên nhân khác: Nhiễm ký sinh trùng (như giun móc gây chảy máu mạn tính), ngộ độc chì, bệnh Wilson…

Dấu hiệu thiếu máu mãn tính ở trẻ em

Triệu chứng của thiếu máu mãn tính ở trẻ em có thể khác nhau tùy thuộc vào nguyên nhân và mức độ thiếu máu. Tuy nhiên, một số dấu hiệu thường gặp bao gồm:

• Da xanh xao, nhợt nhạt, dễ nhận thấy nhất ở các vị trí lòng bàn tay, lòng bàn chân, niêm mạc mắt…
• Mệt mỏi, suy nhược, thiếu năng lượng và không muốn tham gia các hoạt động thường ngày.
• Khó thở, thở nhanh, tim đập nhanh hơn ngay cả khi không dùng nhiều sức.
• Chóng mặt, đau đầu, kém tập trung, giảm khả năng ghi nhớ
• Dễ cáu gắt
• Biếng ăn, chậm lớn
• Móng tay dễ gãy, mất độ bóng
• Tóc khô, dễ gãy rụng, mỏng và yếu hơn.
• Ở trẻ sơ sinh bú ít, chậm tăng cân…

Chẩn đoán thiếu máu mãn tính

Khi nghi ngờ trẻ bị thiếu máu mãn tính, cha mẹ hãy đưa trẻ đến gặp bác sĩ để được thăm khám, chẩn đoán và điều trị.

Trước tiên, bác sĩ sẽ khai thác bệnh sử và quan sát, đánh giá các biểu hiện lâm sàng. Sau đó, để có thể xác định chính xác căn nguyên, đưa ra phương pháp điều trị phù hợp, tùy trường hợp cụ thể trẻ có thể được yêu cầu thực hiện một số xét nghiệm như:

• Tổng phân tích tế bào máu (xét nghiệm máu): Đây là xét nghiệm cơ bản để đánh giá số lượng hồng cầu, hemoglobin, hematocrit và các chỉ số khác của tế bào máu.
• Xét nghiệm hồng cầu lưới: Đánh giá khả năng sản xuất hồng cầu của tủy xương.
• Xét nghiệm sắt huyết thanh, ferritin huyết thanh: Đánh giá lượng sắt dự trữ trong cơ thể để xác định thiếu máu thiếu sắt.
• Xét nghiệm tìm máu ẩn trong phân: Nếu nghi ngờ nguyên nhân do chảy máu đường tiêu hóa.
• Xét nghiệm nước tiểu: Tìm máu hoặc hemoglobin để phát hiện các bệnh lý về thận.
• Hb điện di: Để chẩn đoán các bệnh lý về hemoglobin như thalassemia và bệnh hồng cầu hình liềm.
• Xét nghiệm men G6PD: Để phát hiện thiếu men G6PD.
• Sinh thiết tủy xương: Một số trường hợp phức tạp, có thể cần sinh thiết tủy xương để đánh giá chức năng tạo máu.
• Xét nghiệm di truyền: Trong trường hợp nghi ngờ các bệnh lý di truyền về máu.

Giải pháp điều trị thiếu máu mãn tính ở trẻ

Các phương pháp điều trị thiếu máu mãn tính ở trẻ bao gồm:

Bổ sung các yếu tố tạo máu

Đối với trẻ bị thiếu máu thiếu sắt, việc bổ sung sắt là bắt buộc. Liều lượng sẽ phụ thuộc vào mức độ thiếu hụt. Thông thường trẻ cần khoảng 3 – 6mg sắt nguyên tố/kg cân nặng/ngày. Thời gian bổ sung sắt nên được duy trì ít nhất 3 tháng hoặc đến khi các chỉ số sắt trở về bình thường.

Để bổ sung sắt cho bé hiệu quả, cha mẹ nên chọn các sản phẩm sắt hữu cơ dễ hấp thu, ít tác dụng phụ như sắt nước Fogyma – thuốc sắt được chuyên gia khuyên dùng trong điều trị, phòng ngừa, điều trị thiếu máu do thiếu sắt ở trẻ.

Ngoài ra, nếu nguyên nhân thiếu máu là do thiếu hụt vitamin B12 hay acid folic, bác sĩ cũng có thể chỉ định trẻ bổ sung các chất này.

Điều chỉnh chế độ ăn uống

Chế độ ăn uống khoa học, phù hợp không chỉ tác động đến sức khỏe của trẻ mà còn có thể góp phần cải thiện hiệu quả tình trạng thiếu sắt. Dưới đây là một vài gợi ý:

• Tăng cường thực phẩm giàu sắt như thịt đỏ, gan, cá, trứng, rau xanh đậm, các loại đậu.
• Hạn chế thực phẩm ức chế hấp thu sắt như trà, cà phê, sữa khi uống sắt.
• Kết hợp vitamin C (nước cam, chanh) để tăng hấp thu sắt.
• Ăn uống cân bằng, đầy đủ dưỡng chất và đa dạng thực phẩm.

☛ Tìm hiểu thêm: Trẻ thiếu sắt ăn gì mới tốt?

Điều trị bệnh lý nền

Với các trường hợp thiếu máu do bệnh lý, để cải thiện chứng thiếu máu, trẻ cần được điều trị dứt điểm các bệnh lý liên quan. Ví dụ:

• Thiếu máu do suy thận mãn tính: Trẻ có thể được điều trị bằng Erythropoiesis-stimulating agents (ESAs).
• Thiếu máu do bệnh tự miễn: Các thuốc ức chế miễn dịch hoặc steroid có thể được chỉ định.
• Thiếu máu do thalassemia: Thuốc thải sắt, ghép tế bào gốc tạo máu (ghép tủy) trong trường hợp nghiêm trọng.
• Thiếu máu do ung thư: Hóa trị, xạ trị và các thuốc điều trị ung thư theo chỉ định…

Truyền máu

Trong trường hợp thiếu máu nghiêm trọng, trẻ có thể cần truyền máu để cải thiện nhanh chóng tình trạng thiếu hụt hồng cầu, đặc biệt trong các trường hợp như:

• Thiếu máu nặng do bệnh di truyền (Thalassemia, hồng cầu hình liềm)
• Thiếu máu do suy tủy xương, bệnh mạn tính
• Trẻ có triệu chứng thiếu oxy nghiêm trọng, tim đập nhanh, khó thở…

Phòng ngừa thiếu máu mãn tính như thế nào?

Phòng ngừa thiếu máu mãn tính giúp bảo vệ sức khỏe và sự phát triển toàn diện của trẻ. Dưới đây là một số biện pháp quan trọng:

• Chế độ dinh dưỡng hợp lý: Cung cấp đầy đủ thực phẩm giàu sắt, vitamin B12, folate từ thịt đỏ, cá, trứng, sữa và rau xanh.
• Bổ sung vi chất theo khuyến nghị: Trẻ có nguy cơ thiếu máu nên được bổ sung sắt và các vi chất cần thiết theo hướng dẫn của bác sĩ. ☛ Tham khảo: Một năm bổ sung sắt cho trẻ mấy lần?
• Tẩy giun định kỳ: Giúp ngăn ngừa tình trạng mất máu do nhiễm ký sinh trùng.
• Điều trị triệt để bệnh lý nền: Đối với trẻ mắc bệnh mạn tính, cần kiểm soát tốt bệnh để giảm nguy cơ thiếu máu.
• Khám sức khỏe định kỳ: Phát hiện sớm các dấu hiệu thiếu máu để có biện pháp can thiệp kịp thời.

Kết luận

Thiếu máu mãn tính ở trẻ em là vấn đề không thể xem nhẹ vì có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển thể chất và trí tuệ của bé. Việc nhận biết sớm, điều trị đúng cách và phòng ngừa hiệu quả sẽ giúp trẻ có một cơ thể khỏe mạnh, phát triển toàn diện. Nếu phát hiện con có dấu hiệu thiếu máu, cha mẹ nên đưa trẻ đi khám để được tư vấn và điều trị kịp thời.

Nếu còn bất kỳ thắc mắc nào hoặc cần tư vấn thêm về thuốc sắt Fogyma, vui lòng liên hệ tổng đài 1900 545 518 để được hỗ trợ nhanh nhất!